In een eerdere blog bespraken we het toetsingskader van een BOPA. Daarin werd uitgelegd dat een Buitenplanse Omgevingsplanactiviteit (BOPA) moet voldoen aan de criteria van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties (ETFAL). In deze blog gaan we in op een fundamentele wijziging onder de Omgevingswet: elke afwijking van het Omgevingsplan is nu een BOPA.

Dit heeft grote gevolgen, want voorheen waren er meerdere manieren om af te wijken van het bestemmingsplan of andere planologische kaders.

Hoe kon je vroeger afwijken van het bestemmingsplan?
Onder de Wabo en Wro waren er verschillende juridische instrumenten om af te wijken van het bestemmingsplan:

• Omgevingsvergunning voor het afwijken van het bestemmingsplan (is nu de BOPA)
• Wijzigingsplan (kent de Omgevingswet niet)
• Kruimelvergunning

Vooral de kruimelvergunning werd veel gebruikt, omdat hiermee relatief eenvoudig planologische afwijkingen mogelijk werden gemaakt. Daar staan we in deze blog dan ook langer bij stil.

Wat was de kruimelvergunning?
In 2014 werd het Besluit omgevingsrecht (Bor) aangepast en werd de zogenoemde kruimellijst geïntroduceerd. Hierop stonden elf gevallen waarin een omgevingsvergunning kon worden verleend zonder uitgebreide toetsing aan een bestemmingsplan.

Denk hierbij aan de plaatsing van antennemasten, een tijdelijke woonunit bij een woningverbouwing, toevoegen van bebouwing, wijzigen van gebruik en tijdelijke afwijkingen van het bestemmingsplan.

Hoewel de naam “kruimel” suggereerde dat het om kleine afwijkingen ging, bleek dit in de praktijk niet altijd zo te zijn. De jurisprudentie toonde aan dat zelfs grotere ontwikkelingen via deze route mogelijk waren. Onder de Omgevingswet is de kruimellijst echter niet meer teruggekomen.

Wat betekent dit onder de Omgevingswet?
Veel landelijk vastgelegde regels uit het Bor zijn niet overgenomen in de Omgevingswet, zelfs niet tijdelijk in de bruidsschat. Dit heeft een direct gevolg voor hoe ruimtelijke ontwikkelingen beoordeeld worden.

Vanaf 2014 werd de kruimellijst als landelijke regelgeving beschouwd en daardoor niet meer opgenomen in bestemmingsplannen. Gemeenten die deze regels wél in hun bestemmingsplan hadden vastgelegd, hebben deze via het overgangsrecht behouden als onderdeel van het Omgevingsplan. Omdat de meeste gemeenten vertrouwden op het Bor, zijn deze mogelijkheden nu echter verdwenen.

Dit betekent dat veel kleine, praktische en wenselijke afwijkingen niet meer kunnen worden vergund via een kruimelvergunning. In plaats daarvan zijn dit nu allemaal BOPA’s, die moeten worden beoordeeld op basis van het volledige toetsingskader van de Omgevingswet.

Wat kunnen initiatiefnemers en gemeenten doen?
Voor initiatiefnemers is er weinig keus: elke ontwikkeling die niet binnen het Omgevingsplan past, moet via een BOPA worden aangevraagd. Voor gemeenten waren er vóór de invoering van de Omgevingswet twee manieren om de impact te beperken:

1. De kruimelregels opnemen in een bestemmingsplan vóór de Omgevingswet. Waren deze regels vooraf vastgelegd, dan waren ze nu onderdeel van het Omgevingsplan. Dit zou betekenen dat deze afwijkingen geen BOPA, maar een OPA (omgevingsplanactiviteit) waren geweest. Hierdoor was er géén extra toetsing nodig aan ETFAL.
2. Mandatering (kan nog steeds!) binnen de gemeente om de doorlooptijd te verkorten. Dit houdt in dat de bevoegdheid voor aanvragen die lijken op de oude kruimelgevallen, wordt gedelegeerd aan bijvoorbeeld de teamleider van de afdeling Vergunningen. Hierdoor kan de interne verwerkingstijd worden verkort.

Het nadeel is dat het formeel nog steeds een BOPA blijft, waardoor het volledige toetsingskader moet worden beoordeeld wat inhoud dat een ETFAL-motivering noodzakelijk blijft.

Conclusie: BOPA’s zijn nu de norm

• Alle afwijkingen van het Omgevingsplan zijn nu BOPA’s;
• De kruimellijst uit het Besluit omgevingsrecht is niet overgenomen in de Omgevingswet;
• Veel kleine en praktische afwijkingen kunnen niet meer vergund worden via de oude korte procedure;
• Gemeenten hadden dit kunnen ondervangen door vóór de Omgevingswet deze regels in hun bestemmingsplan op te nemen;
• In de huidige situatie kan mandatering helpen om de doorlooptijd te verkorten, maar de volledige BOPA-procedure blijft gelden.